źródło: Budżet Obywatelski Warszawa

Mechanizmem współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami, który budzi najwięcej emocji jest budżet obywatelski. Towarzyszą mu ogromne oczekiwania, zainteresowanie mediów i samych obywateli. Później zaś przychodzi rozczarowanie – często bardzo bolesne. Przyczyn tego niezadowolenia jest wiele. Z racji tematyki tego bloga warto skupić się na tych formalnych.

Brak jest jasnej podstawy prawnej dla budżetu partycypacyjnego (obywatelskiego). W praktyce jednostki samorządu terytorialnego opierają się na przepisach art. 5 ustawy o samorządzie gminnym, a w przypadku powiatów na art. 3d ustawy o samorządzie powiatowym, które pozwalają w sprawach ważnych dla gminy lub powiatu prowadzić konsultacje z mieszkańcami. Jest to próba rozciągnięcia instytucji funduszu sołeckiego – który jak sama nazwa wskazuje jest dedykowany wyłącznie jednostkom pomocniczym gminy na terenach wiejskich – także na gminy miejskie i miejsko–wiejskie oraz powiaty.

Fundusz sołecki będący przejawem budżetu partycypacyjnego można zdefiniować jako wyodrębnioną w budżecie gminy kwotę, którą przeznacza się na realizację przedsięwzięć wskazanych przez mieszkańców konkretnej jednostki pomocniczej gminy. Fundusz nie jest odrębnym budżetem, ale częścią budżetu gminy zarezerwowaną na inicjatywy zgłoszone w odpowiedniej procedurze przez samych mieszkańców sołectw. Utworzenie funduszu sołeckiego nie jest obowiązkowe i zależy od decyzji rady. Pewną zachętą dla gmin do tworzenia funduszu jest jednak gwarancja zwrotu z budżetu państwa części poniesionych przez nie na ten cel wydatków.

Budżet partycypacyjny jest niewątpliwie mechanizmem o ogromnym potencjale, który nie może zostać w pełni uwolniony ze względu na brak wyraźnego umocowania ustawowego. Implikuje to wysunięcie postulatów de lege ferenda, aby zawrzeć w ustawach samorządowych przepisy, które konstytuowałyby budżet partycypacyjny i regulowały jego podstawowe kwestie. Chodzi przede wszystkim o procedury związane z głosowaniem i konsultacjami oraz o określenie wysokości środków jakie powinny być przeznaczane w każdym budżecie na ten mechanizm. Fundamentalne znaczenie ma jednak rozstrzygnięcie kwestii kiedy wynik głosowania obywateli ma charakter wiążący. Być może właściwe byłoby wykorzystanie regulacji dotyczących referendum lokalnego – naturalnie, z modyfikacjami uwzględniającymi swoistość budżetu partycypacyjnego.

Bartłomiej Biga