Wczoraj ukazał się raport, który przygotowałem dla Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego wraz z radcą prawnym Bogusławem Wieczorkiem i adwokatem Łukaszem Wieszczeczyńskim. Opisujemy w nim organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ). Zwracamy uwagę na szereg patologii, które towarzyszą ich działalności. Proponujemy też szereg rozwiązań, które mają uzdrowić sytuację. Wiele zależy od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które może dość łatwo zablokować część absurdów. Pozostaje mieć nadzieję, że skorzysta ono z naszej „ściągawki”.

Poniżej streszczenie raportu. Jego pełna wersja dostępna jest na stronie Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego.

Streszczenie raportu

1. Mimo że organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ) są potrzebne, to ich działalności towarzyszy szereg absurdów i patologii. Identyfikacja tych dysfunkcji oraz wskazanie sposobów przeciwdziałania im są głównym celem niniejszego raportu. Najbardziej wyrazistym przykładem patologii w tym zakresie jest niewątpliwie konieczność wielokrotnego opłacania licencji przez przedsię- biorców i to nawet w sytuacji, gdy muzyka w danej działalności ma minimalne znaczenie (fryzjer, kawiarnia).
2. Skala działalności OZZ jest ogromna–w 2015 r. odnotowały one przychody z in-kasa (opłaty za eksploatację praw autorskich) w wysokości 611 mln zł. Organizacje te zgromadziły też pokaźny majątek. Sam ZAiKS wykazuje w swoich sprawozdaniach wartość inwestycji krótkoterminowych na poziomie 1 mld zł (1 006 882 263,46 zł na koniec 2015 r.), natomiast dla pozostałych OZZ wartość tych inwestycji to 558 mln zł.
3. OZZ muszą być poddawane znacznie większemu nadzorowi,gdyż swoją pozycję, w przeciwieństwie do innych stowarzyszeń, zawdzięczają głównie przywilejom ustawowym (możliwości reprezentowania podmiotów niezrzeszonych, pobierania opłat reprograficznych).
4. Wiele problemów polski ustawodawca może rozwiązać przy okazji (spóźnionej) implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pra- wami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym.
5. Dla szeroko rozumianej grupy konsumentów kultury, do których zaliczyć należy także przedsiębiorców, szczególnie problematyczny jest niezrozumiały sposób naliczania tantiem – tak w zakresie samego mechanizmu, jak i ustalanej wysokości.
6. Dla środowisk twórczych najbardziej dolegliwe są natomiast następujące dys- funkcje systemu repartycji: podział zebranych środków następuje w sposób nie- zadowalający tak pod względem szybkości podziału środków, jak i części realnie rozdysponowanej pomiędzy twórców. Średnio 19% pobieranych opłat OZZ zatrzymują na pokrycie wysokich kosztów swojej działalności. Wszystkie OZZ na same wynagrodzenia dla zatrudnionych pracowników oraz osób, którym zlecały działalność związaną z pobieraniem inkasa (dotyczy to STOART, SWAP, ZPAV), w roku 2015 wydały 78 mln zł. Największa z OZZ – ZAIKS – w 2015 r. na 460 etatów wydatkował 50 mln zł, co daje w przeliczeniu na każdy etat wynagrodzenie średnie w wysokości 9 057 zł brutto miesięcznie.
7. Na koniec roku 2015 na rachunkach wszystkich OZZ pozostawały niewypłacone podmiotom uprawnionym środki w wysokości ponad 825 mln zł pobrane w poprzednich latach. Cztery organizacje (ZPAV, ZASP, STL, ZAIKS) nie zdążyły zadysponować w sumie kwotą blisko 3 mln zł (2 925 229,75 zł) pobraną przed 1 stycznia 2005 r., a więc w okresie 10 lat, po którym to przedawniają się roszczenia uprawnionych.
8. Z punktu widzenia całej gospodarki, w obliczu rosnącej popularności urządzeń elektronicznych, także tych, których funkcje trudno jednoznacznie zakwalifikować, coraz donioślejsza jest kwestia opłaty reprograficznej. Zmiany w tym obszarze mogą być także przydatne w przypadku dokonywania redefinicji dozwolonego użytku osobistego.
9. Podstawową rekomendacją tego raportu jest precyzyjne rozdzielenie dwóch ról OZZ, które działają zarówno jako stowarzyszenia reprezentujące zrzeszone podmioty oraz organizacje, które cieszą się przywilejami ustawowymi. W tym drugim aspekcie konieczne jest wprowadzenie skuteczniejszych instrumentów kontrolnych, limitów potrąceń na koszty działalności czy relatywnie krótkich terminów na dokonanie repartycji.

Bartłomiej Biga