Słynne zdanie, które padło w jednej z publikacji Światowego Forum Ekonomicznego – „Nie będziesz miał niczego i będziesz szczęśliwy„ rozpala wielkie emocje. Dla części osób jest to zapowiedź dystopii – świata, w którym pozbawieni własności prywatnej ludzie staną się niewolnikami zależnymi od łaski wielkich korporacji. Dla innych jest to zapowiedź świetlanej przyszłości, w której zaspokojenie ludzkich potrzeb będzie łatwiejsze i tańsze, a wiążące się z tym zużycie zasobów znacznie mniejsze. Wkrótce przekonamy się, co w praktyce oznaczają współczesne transformacje instytucji własności.

W końcu, jak powiedział już w 1997 roku Robert B. Shapiro, prezes firmy zajmującej się sprzedażą dywanów: „Tak naprawdę nikt nie chce posiadać dywanów. Ludzie chcą jedynie po nich chodzić”. Zastanawiał się przy tym, jakie byłyby skutki upowszechnienia modelu, w którym klienci nie nabywaliby dywanów, lecz tylko usługę ich zainstalowania, prawo użytkowania, a w odpowiednim momencie także wymiany i utylizacji. Dywany stałyby się wtedy usługą.

To, co jeszcze pod koniec XX wieku, gdy mówił te słowa, uchodziło za niezwykle zaskakujące, w trzeciej dekadzie XXI wieku szybko staje się branżowym standardem. Co więcej, w przypadku dostępu do treści (wideo, audio) prawo dostępu zastępujące własność już dziś zdominowało rynek.

I o tym właśnie jest moja książka – „Współczesne transformacje instytucji własności. Perspektywa ekonomiczna”. Jestem przekonany, że warto poznać odpowiedź na pytanie, dlaczego tak szybko traci na znaczeniu własność, która przez wieki była fundamentem gospodarowania? Pokazuję nie tylko to jakie mechanizmy do tego doprowadziły, ale przedstawiam też zagrożenia, jakie się z nimi wiążą. Przedstawiam też wyniki badania, które przeprowadziłem na reprezentatywnej grupie 1000 osób mieszkających w Polsce, które pokazują na ile nasze społeczeństwo jest gotowe rezygnować z własności pewnych rzeczy i przejść na ich wynajmowanie?

Dla kogo jest ta książka?

Tu zacytuję fragment recenzji prof. Elżbiety Mączyńskiej:

„Recenzowane dzieło stanowi bogate kompendium wiedzy o instytucji własności, jej genezie, historii i miejscu we współczesnej rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Zważywszy na bogate, analityczne studia literatury przedmiotu, a zwłaszcza nowatorskie, autorskie badania empiryczne, dzieło to stanowi tym samym ważny wkład naukowy, służący rozwojowi wiedzy na temat instytucji własności i jej transformacji. Dowodzi tego m.in. starannie dobrana naukowa dokumentacja, obrazująca złożoność, ale zarazem praktyczne znaczenie instytucji własności. Studia literatury przedmiotu i oryginalne oceny oraz wnioski poparte badanami empirycznymi przesądzają o teoretycznym, a zarazem praktycznym znaczeniu recenzowanego dzieła.

Lektura tego dzieła niewątpliwie sprzyja pogłębianiu wiedzy i refleksji na temat instytucji własności, co tym samym chroni przed błędami, bądź też powierzchownością w jej pojmowaniu. Czytelnik otrzymuje bogatą dawkę autorskich, oryginalnych przemyśleń na temat instytucji własności, co stanowić może istotny bodziec do własnych przemyśleń, lecz także zmian rynkowych zachowań. Z pewnością też dzieło to stanowić może inspirację do podejmowania kolejnych studiów na ten temat.

Choć recenzowane dzieło cechuje kompleksowość i dokumentacyjna staranność charakterystyk różnych form własności, to zarazem jednak złożoność tej problematyki sprawia, że lektura tego dzieła prowokuje do wielu uwag i pytań.”

Co znajduje się w książce?

Pierwszy rozdział zawiera opis klasycznej formy własności (i innych praw rzeczowych). Jest to tym samym próba uchwycenia stanu wyjściowego, który w ostatnich latach podlega transformacjom. Wprowadzony zostaje także wątek stosunków zobowiązaniowych, które wchodzą w obszary tradycyjnie zarezerwowane dla prawa rzeczowego. Ważnym wątkiem jest też kwestia, na ile własność intelektualna wpisuje się w charakterystykę instytucji własności, a na ile się od niej różni. Jest to kluczowe z punktu widzenia opisanej wyżej drugiej transformacji instytucji własności.

W drugim rozdziale analizowane są czynniki transformujące współcześnie instytucję własności. Omówiono w nim okoliczności sprawiające, że przemian tych nie można utożsamiać z ekonomią współdzielenia (która jest tylko jedną z przyczyn transformacji opisywanych w tej książce). Pod uwagę brano zarówno zmiany charakteru gospodarki (przede wszystkim jej cyfryzację), modyfikacje stosowanych modeli biznesowych, jak i ewolucję oczekiwań konsumentów.

Nie można też zapominać o okolicznościach hamujących współczesne transformacje instytucji własności. Temu poświęcony jest rozdział trzeci. Chociaż wydaje się, że te zjawiska są słabsze niż trendy przyspieszające przeobrażenia, to w niektórych obszarach mogą one na długo utrzymać własnościowe status quo. Wynika to głównie z postaw konserwatywnych i liberalnych, z przywiązania niektórych profesji do klasycznie rozumianej własności (np. księgowi) i z utrwalonej linii orzeczniczej, która sprzyja ekstrapolowaniu na własność intelektualną mechanizmów działających w odniesieniu do własności dóbr materialnych.

Czwarty rozdział dotyczy wyników badań (ilościowa analiza badania ankietowego CATI przeprowadzonego na reprezentatywnej grupie 1000 osób). Jest to próba odpowiedzi na pytanie, jak głębokie zmiany instytucji własności już się dokonały z perspektywy osób mieszkających w Polsce. Wnioski są formułowane na podstawie analizy dotychczasowych doświadczeń konsumentów z dostępem na życzenie i postrzegania przez nich polityk publicznych związanych z transferem własności lub udostępnianiem, a nade wszystko na podstawie analizy odpowiedzi na pytania dotyczące gotowości respondentów do rezygnacji z własności wybranych kategorii rzeczy.

W ostatnim, piątym, rozdziale są analizowane skutki dokonujących się transformacji instytucji własności. Akcent pada na kwestie gospodarcze – na popularyzujący się trend serwicyzacji (zastępowania sprzedaży dóbr dostarczaniem usług) czy dynamiczny rozwój wirtualnych platform i wiążące się z tym zjawisko monopsonizacji. Nie bez znaczenia są też akcelerowane przez opisywane tu trendy zmiany w modelach biznesowych (w stronę większej otwartości w zarządzaniu zasobami niematerialnymi), czy osłabianie opisywanych przez ekonomię behawioralną heurystyk. Rozważania te uzupełniono o kontekst zmian społecznych otwierających nowe perspektywy dla inicjatyw związanych z uwspólnianiem zasobów.

Ebook do pobrania za darmo

Wersja elektroniczna książki jest dostępna za darmo.

Można ją pobrać tutaj.

Gdzie można kupić papierową wersję?

W wielu miejscach – a gdzie najtaniej? To można sprawdzić tu.

Kim jest autor?

Żeby nie powielać informacji – zapraszam na podstronę O autorze.

Spis treści

Wprowadzenie
Informacje o badaniu

Rozdział 1. Instytucja własności
1.1 Własność i posiadanie
1.2 Ograniczone prawa rzeczowe i stosunki zobowiązaniowe
1.3 Własność w ekonomicznej analizie prawa
1.4 Swoistość własności intelektualnej i innych zasobów niematerialnych

Rozdział 2. Czynniki transformujące instytucję własności
2.1 Gospodarka współdzielenia
2.2 Cyfryzacja gospodarki
2.3 Złożoność projektów i zwrot ku współwytwarzaniu
2.4 Unikanie własności

Rozdział 3. Czynniki przeciwdziałające transformacjom instytucji własności
3.1 Nieadekwatne standardy rachunkowości
3.2 Uwłasnościowienie zasobów niematerialnych
3.3 Postrzeganie ekonomicznej roli własności intelektualnej w orzecznictwie sądów (badanie orzeczeń Sądu Najwyższego)
3.4 Wartości liberalne i konserwatywne

Rozdział 4. Gotowość do rezygnacji z własności wybranych kategorii rzeczy – analiza wyników badania
4.1 Metodologia badania
4.2 Różnice pokoleniowe w podejściu do własności
4.3 Własność a inne niż wiek cechy respondentów
4.4 Wpływ doświadczeń z dostępem na życzenie na gotowość do rezygnacji z własności
4.5 Oczekiwania wobec polityk publicznych a gotowość do rezygnacji z własności
4.6 Gotowość do rezygnacji z własności – podsumowanie

Rozdział 5. Skutki współczesnych transformacji instytucji własności
5.1 Zastępowanie sprzedaży produktów świadczeniem usług
5.2 Rozwój wirtualnych platform i monopsonizacja
5.3 Dyfuzyjne metody zarządzania własnością intelektualną
5.4 Osłabienie efektu posiadania i modyfikacja heurystyk opisanych w ekonomii behawioralnej
5.5 Uwspólnianie zasobów i mniejsze obciążanie środowiska naturalnego

Podsumowanie wyników badania
Zakończenie
Załączniki
Bibliografia

Bartłomiej Biga